Με σκοπό την αξιολόγηση της προόδου για την επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προχώρησε στην έκδοση του πρώτου Ερυθρού Καταλόγου Ευρωπαϊκών Οικοτόπων.

Η έκδοση του καταλόγου αποτελείται από 2 τεύχη, ένα τεύχος που αφορά στην αξιολόγηση των θαλάσσιων τύπων οικοτόπων (Part 1: Marine habitats) και ένα τεύχος που αφορά στην αξιολόγηση των φυσικών και ημι-φυσικών χερσαίων και υγροτοπικών τύπων οικοτόπων (Part 2: Terrestrial and freshwater habitats). Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης παρουσιάζονται για τις 28 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EU28), αλλά και για μια διευρυμένη περιοχή που περιλαμβάνει επιπλέον την Ισλανδία, τη Νορβηγία, την Ελβετία και τις εκτός Ε.Ε. Βαλκανικές χώρες (EU28+). Η αξιολόγηση των θαλάσσιων τύπων οικοτόπων συμπεριέλαβε την Βαλτική Θάλασσα, το Βορειοανατολικό τμήμα του Ατλαντικού, το Βόρειο τμήμα της Μεσογείου και την Μαύρη Θάλασσα. Δεν αξιολογήθηκαν τύποι οικοτόπων κάτω από 200 μέτρα βάθος και πελαγικά ενδιαιτήματα.

Στα δύο τεύχη του Καταλόγου παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της αξιολόγησης συνολικά, αλλά και ειδικότερα ανά γενική κατηγορία οικοσυστήματος (π.χ. λιβάδια, υγρότοποι, δάση), ή ανά περιφερειακή θάλασσα.

Επιπλέον, παρέχονται πληροφοριακά δελτία (factsheets) για κάθε μεμονωμένο τύπο οικοτόπου, τα οποία παρουσιάζουν πληροφορίες για τη φυσιογνωμία, τη γεωγραφική εξάπλωση, τις πιέσεις και απειλές, τις τάσεις, τα μέτρα προστασίας και διαχείρισης, καθώς και άλλες χρήσιμες πληροφορίες.

Για την αξιολόγηση της κατάστασης των τύπων οικοτόπων χρησιμοποιούνται πέντε κριτήρια. Δύο από αυτά αφορούν γεωγραφικές παραμέτρους (τάσεις μείωσης γεωγραφικής εξάπλωσης, περιορισμένη γεωγραφική εξάπλωση), δύο σχετίζονται με λειτουργικές διεργασίες (την υποβάθμιση των βιοτικών και αβιοτικών γνωρισμάτων), ενώ ένα ακόμη κριτήριο ενσωματώνει τις απειλές και τις πιέσεις σε έναν βαθμό κινδύνου για μελλοντική «κατάρρευση».

Οι κατηγορίες απειλής στις οποίες εντάσσονται οι τύποι οικοτόπων, ακολουθούν την λογική του Ερυθρού Καταλόγου Απειλούμενων Ειδών της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN), με τη διαφορά ότι αντί για την εξαφάνιση ενός είδους, χρησιμοποιείται ο όρος «κατάρρευση» (collapse) για τις οικοσυστημικές διεργασίες ενός τύπου οικοτόπου.

Εικόνα 1. Οι κατηγορίες απειλής του Ερυθρού Καταλόγου Ευρωπαϊκών Οικοτόπων (Keith et al., 2013).
Πηγή: European Red List of Habitats. Part 2. Terrestrial and freshwater habitats. ISBN 978-92-79-61588-7. Doi: 10.2779/091372.

Η αξιολόγηση των φυσικών και ημι-φυσικών χερσαίων και υγροτοπικών τύπων οικοτόπων διεξήχθη για ένα σύνολο 233 τύπων οικοτόπων.

Σχεδόν το 1/3 των χερσαίων και υγροτοπικών ευρωπαϊκών τύπων οικοτόπων χαρακτηρίζονται ως απειλούμενοι, αφού εντάσσονται σε μία από τις κατηγορίες «Κρισίμως Κινδυνεύων», «Κινδυνεύων» ή «Τρωτός». Το μεγαλύτερο ποσοστό απειλούμενων τύπων οικοτόπων εντοπίζεται σε τυρφώνες (85%) και ακολουθούν οι λιβαδικοί (53%), οι υγροτοπικοί (46%) και οι παράκτιοι (45%) τύποι οικοτόπων. Τα δάση, οι ερεικώνες και οι εκτάσεις με αραιή βλάστηση έχουν τα χαμηλότερα ποσοστά ένταξης σε κατηγορία κινδύνου.

Στις κυριότερες πιέσεις που αντιμετωπίζουν οι παραπάνω τύποι οκοτόπων συγκατελέγονται η γεωργική εκμετάλλευση, η αστικοποίηση και η τροποποίηση των υδρολογικών συνθηκών.

Εικόνα 2. Αποτελέσματα αξιολόγησης απειλών των φυσικών και ημι-φυσικών χερσαίων και υγροτοπικών τύπων οικοτόπων ανά κατηγορία απειλής. Η αριστερή πίτα αφορά τις 28 χώρες
της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EU 28) και η δεξιά πίτα μια διευρυμένη περιοχή που περιλαμβάνει επιπλέον την Ισλανδία, τη Νορβηγία, την Ελβετία και τις εκτός Ε.Ε. Βαλκανικές χώρες (EU 28+).
Πηγή: European Red List of Habitats. Part 2. Terrestrial and freshwater habitats. ISBN 978-92-79-61588-7. Doi: 10.2779/091372.

Η αξιολόγηση των θαλάσσιων τύπων οικοτόπων διεξήχθη για ένα σύνολο 257 βενθικών τύπων οικοτόπων, δέκα (10) εκ των οποίων εντοπίζονται εκτός των ορίων των EU28 (στη Θάλασσα του Μαρμαρά).

Συνολικά, 19% (αξιολόγηση των EU28) και 18% (αξιολόγηση των EU28+) των αξιολογούμενων τύπων οικοτόπων αξιολογήθηκαν ως απειλούμενοι προς "κατάρρευση" (κατηγορίες "Κρισίμως Κινδυνεύων", "Κινδυνεύων" και "Τρωτός"). Ένα επιπλέον ποσοστό 12% αξιολογήθηκε ως "Σχεδόν Κινδυνεύων" στην αξιολόγηση των EU28, και παρόμοιο ποσοστό (11%) και στην αξιολόγηση των EU28+. Τα ποσοστά αυτά σχεδόν διπλασιάζονται αν εξαιρεθούν τα ελιππή δεδομένα.

Το ποσοστό των θαλάσσιων απειλούμενων τύπων οικοτόπων παρουσιάζει διαφοροποιήσεις στις περιφερειακές θάλασσες. Κατά την αξιολόγηση των EU28, το υψηλότερο ποσοστό των απειλούμενων οικοτόπων εντοπίστηκε στη Μεσόγειο Θάλασσα (32%), ακολουθούμενη από το Βορειοανατολικό τμήμα του Ατλαντικού (23%), τη Μαύρη Θάλασσα (13%) και στη συνέχεια την Βαλτική Θάλασσα (8%). Παρόμοια είναι και η αξιολόγηση των EU28+.

Για ένα μεγάλο ποσοστό των θαλάσσιων τύπων οικοτόπων τα δεδομένα ήταν ελλιπή (στη Μαύρη Θάλασσα το 83%, στον Βορειοανατολικό Ατλαντικό το 60%, στη Μεσόγειο το 49% και στην Βαλτική το 5%). Εξαιρουμένων αυτών των τύπων οικοτόπων, το υψηλότερο ποσοστό των απειλούμενων τύπων οικοτόπων στην αξιολόγηση των EU28 εντοπίστηκε στη Μαύρη Θάλασσα (78%), ενώ στην αξιολόγηση των EU28+ στην Μεσόγειο (74%).

Οι πιο συχνές πιέσεις που αντιμετωπίζουν οι θαλάσσιοι τύποι οκοτόπων στην Μεσόγειο είναι η ρύπανση, η αλιεία, η αστικοποίηση, τα χωροκατακτητικά ξενικά είδη και η κλιματική αλλαγή.

Εικόνα 3. Αποτελέσματα αξιολόγησης απειλών των θαλάσσιων τύπων οικοτόπων ανά κατηγορία απειλής. Η αριστερή πίτα αφορά τις 28 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EU 28)
και η δεξιά πίτα μια διευρυμένη περιοχή που περιλαμβάνει επιπλέον την Ισλανδία, τη Νορβηγία, την Ελβετία και τις εκτός Ε.Ε. Βαλκανικές χώρες (EU 28+).
Πηγή: European Red List of Habitats. Part 1. Marine habitats. ISBN 978-92-79-61586-3, Doi: 10.2779/032638.

Η έκδοση, τα πληροφοριακά δελτία των τύπων οικοτόπων καθώς και υποστηρικτικό και ενημερωτικό υλικό είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.