Επιστημονικό όνομα: Loxia curvirostra

Περιγραφή

Πρόκειται για μεγάλο, ισχυρό, κάπως αδέξιο και θορυβώδες είδος καρδερίνας, με βαρύ, διασταυρούμενο ράμφος και έντονα διχαλωτή ουρά. Παρουσιάζει σαφή σεξουαλικό διμορφισμό. Το αρσενικό είναι πορτοκαλί έως κόκκινο (στην Ελλάδα τα κόκκινα άτομα είναι σπανιότερα), με σκουρόχρωμες πτέρυγες και ουρά. Το θηλυκό και τα ανώριμα άτομα έχουν χρώμα γκρίζο έως λαδί. Τα νεαρά έχουν παρόμοιο χρώμα, αλλά διακρίνονται από τις έντονες επιμήκεις ραβδώσεις. Γενικά, το κάτω μέρος της κοιλιάς έχει πιο απαλά χρώματα. Η πτήση είναι ισχυρή και χοροπηδηχτή και συνοδεύεται από χαρακτηριστικά καλέσματα («τζιπ, τζιπ»). Τρέφεται και κινείται σαν μικρός παπαγάλος. Το μέγεθος του ράμφους ποικίλλει μεταξύ των διαφόρων φυλών και σχετίζεται με το είδος της τροφής.

Η εξάπλωσή του μπορεί να διακριθεί μεταξύ των βορειότερων πληθυσμών, που σχετίζονται με τα δάση ερυθρελάτης και των νοτιότερων μεσογειακών, που σχετίζονται με πευκοδάση. Οι βόρειοι πληθυσμοί εμφανίζουν συχνότερες τοπικές μετακινήσεις, κατά τη διάρκεια των οποίων μπορούν να παραμείνουν για την αναπαραγωγική περίοδο σε μη κατειλημμένες περιοχές, ειδικά όπου έχουν αναπτυχθεί πρόσφατα ώριμες συστάδες κωνοφόρων. Τα ενδιαιτήματά τους περιλαμβάνουν, τόσο τις πυκνές συστάδες, όσο και τις παρυφές του δάσους ή τα ανοίγματα. Προτιμά τα ώριμα δάση κωνοφόρων, ακόμα και κοντά σε ανθρώπινες δραστηριότητες. Πρόκειται για κατεξοχήν δενδρόβιο είδος και ιδιαίτερα προσαρμοσμένο στα κωνοφόρα, ενώ στο έδαφος απαντά σε σπάνιες περιπτώσεις.
Έχει σημαντικές ανάγκες σε νερό, παράγοντας κρίσιμος κατά την επιλογή ενδιαιτήματος.

Το διαιτολόγιό του περιλαμβάνει, σε ικανό ποσοστό, σπόρους κωνοφόρων (ερυθρελάτης ή πεύκης). Εξαιρετικά ευκίνητο πουλί με ακροβατικές ικανότητες, χρησιμοποιεί συχνά το ράμφος του για βοήθεια, όπως οι παπαγάλοι, ενώ μπορεί να μεταφέρει κώνους όσο το βάρος του σώματός του. Ο σταυρομύτης είναι πολύ επιδέξιος στην αφαίρεση σπόρων από τους κώνους, με τη βοήθεια του εξειδικευμένου ράμφους που διαθέτει. Όταν δεν υπάρχουν κωνοφόρα τρέφεται με οφθαλμούς πλατύφυλλων, φρούτα και έντομα. Τις περισσότερες χρονιές, τα πουλιά διασπείρονται σε μικρές αποστάσεις, κατά τα μέσα καλοκαιριού, για να βρουν νέες περιοχές τροφοληψίας, μετακινούμενα σε σμήνη προς όλες τις κατευθύνσεις. Επομένως, ένας τοπικός πληθυσμός μπορεί να παρουσιάζει διακυμάνσεις μεταξύ διαδοχικών ετών, που εξαρτώνται από τη σποροπαραγωγή των κωνοφόρων. Στα έτη πληθυσμιακής έξαρσης (συνήθως αφορούν το υποείδος L. c. curvirostra της βόρειας Ευρώπης), τα πουλιά μετακινούνται σε μεγαλύτερες αποστάσεις (ως 4.000 km), προς μια κατεύθυνση.

Ο σταυρομύτης έχει αγελαία συμπεριφορά και είναι μονογαμικός για μια αναπαραγωγική περίοδο. Η αναπαραγωγή του εξαρτάται, σε σημαντικό βαθμό, από τη σποροπαραγωγή των κωνοφόρων. Αν και τραγουδούν και τα δύο φύλα, μόνο το αρσενικό παράγει όλους τους ήχους, συνήθως από τις κορυφές των δένδρων. Το πλήρες τραγούδι μοιάζει με του φλώρου (Carduelis chloris) και του πύρρουλα (Pyrrhula pyrrhula). Η αναπαραγωγική περίοδος μπορεί να είναι πολύ μεγάλη και η εναπόθεση αυγών κυμαίνεται, από τον Αύγουστο - Απρίλιο (π.χ. Σκωτία) έως τα τέλη Φεβρουαρίου - Ιουλίου (π.χ. Πυρηναία). Το θηλυκό γεννά 3 - 4 αβγά σε φωλιές κατασκευασμένες με βελόνες κωνοφόρων, λειχήνες, φλοιούς κ.λπ., κοντά στις κορυφές των δένδρων. Η περίοδος επώασης είναι 14 - 15 ημέρες και η πτέρωση των νεοσσών διαρκεί άλλες 20 - 25 ημέρες.

Εξάπλωση

Ο σταυρομύτης είναι είδος διαδεδομένο σε μεγάλο μέρος της βόρειας Ευρώπης, ενώ σποραδικά απαντάται και στον νότο. Η ευρωπαϊκή εξάπλωση αποτελεί λιγότερο από το 25% της παγκόσμιας. Ο ευρωπαϊκός πληθυσμός είναι πολύ μεγάλος και εκτιμάται σε περισσότερα από 5.800.000 αναπαραγωγικά ζευγάρια. Η εξάπλωση του είδους στην Ελλάδα (υποείδος L. c. guillemardi) είναι αρκετά εκτεταμένη, αλλά οι πληθυσμοί παραμένουν εντοπισμένοι και διάσπαρτοι. Μόνιμες περιοχές αναπαραγωγής του είδους απαντούν στα περισσότερα βουνά της ηπειρωτικής χώρας, συμπεριλαμβανομένης της Πελοποννήσου. Ο ελληνικός πληθυσμός εκτιμάται σε 5.000 - 10.000 αναπαραγωγικά ζευγάρια, χωρίς τάσεις αυξομείωσης, εκτός φυσικά από τις περιπτώσεις μαζικών μετακινήσεων από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Η Ροδόπη αποτελεί μια από τις σημαντικές περιοχές εξάπλωσης του είδους.

Καθεστώς προστασίας

Ο ευρωπαϊκός πληθυσμός ήταν γενικά σταθερός την περίοδο 1970 - 1990. Παρόλο που καταγράφηκαν εκτεταμένες διακυμάνσεις κατά τη δεκαετία 1990 - 2000, η πλειονότητα των εθνικών πληθυσμών (περιλαμβανομένων των σημαντικών πληθυσμών της Ρωσίας και Σκανδιναβίας) παρέμειναν γενικά σταθεροί, με αποτέλεσμα το είδος να αξιολογείται προσωρινά ως ασφαλές. Το κυνήγι του σταυρομύτη απαγορεύεται αυστηρά στην Ελλάδα, καθώς το είδος περιλαμβάνεται στο Παράρτημα ΙΙ (είδη πανίδας υπό αυστηρή προστασία) της Σύμβασης της Βέρνης.