Όπως δηλώνει και η ίδια η ονομασία τους, στα «ασπόνδυλα» περιλαμβάνονται τα ζώα τα οποία δεν έχουν σπονδυλική στήλη, σε αντίθεση με τα σπονδυλωτά (θηλαστικά, πουλιά, ερπετά, αμφίβια και ψάρια). Ορισμένα από τα πιο γνωστά ασπόνδυλα είναι τα έντομα, οι αράχνες, οι σκορπιοί, οι σκώληκες, τα σαλιγκάρια (χερσαία και υδρόβια), αλλά και οι συγγενείς τους στη θάλασσα (σουπιές, καλαμάρια και χταπόδια), τα καβούρια, οι αχινοί, οι μέδουσες, οι σπόγγοι, τα κοράλλια.
Τα ασπόνδυλα αποτελούν την πολυπληθέστερη κατηγορία ζώων. Στην πραγματικότητα, 32 από τα 33 φύλα ζώων είναι ασπόνδυλα και αντιπροσωπεύουν περίπου το 98% του συνόλου των ειδών ζώων. Τα ασπόνδυλα αποτελούν επίσης την πλέον πολύμορφη και ετερογενή κατηγορία ζώων, με είδη που διαβιούν, τόσο στη στεριά, όσο και στα γλυκά νερά και στη θάλασσα. Έχοντας αναπτύξει προσαρμογές που τους επέτρεψαν να εποικήσουν κάθε ενδιαίτημα που υπάρχει στη Γη, παρουσιάζουν μια τεράστια ποικιλότητα, τόσο ως προς το μέγεθος (άλλα δεν ξεπερνούν τα 2 χιλιοστά όπως οι ψείρες και οι κοριοί, ενώ άλλα ξεπερνούν τα 10 μέτρα όπως το γιγάντιο καλαμάρι), όσο και ως προς τη μορφή τους (ορισμένα, όπως τα σκουλήκια και οι μέδουσες, έχουν μαλακό σώμα, ενώ άλλα, όπως τα έντομα και τα καρκινοειδή, προστατεύονται από σκληρό εξωσκελετό). Μεγάλες διαφοροποιήσεις παρουσιάζουν επίσης και στον τρόπο με τον οποίο τρέφονται ή κινούνται. Κάποια, όπως τα έντομα, πετάνε, άλλα, όπως οι σκορπιοί, περπατάνε, ορισμένα, όπως οι σκώληκες, έρπουν, άλλα κολυμπάν ελεύθερα στο νερό, όπως οι μέδουσες, ενώ μερικά, όπως τα κοράλλια, παραμένουν προσκολλημένα σε ένα σημείο.
Τα ασπόνδυλα αποτελούν σπουδαία δομικά συστατικά των οικοσυστημάτων, απαραίτητα για την τέλεση των ποικίλων λειτουργιών τους. Μετέχουν στα τροφικά πλέγματα, είτε άμεσα, ως τροφή για άλλα ζώα (σπονδυλωτά ή και άλλα ασπόνδυλα), είτε έμμεσα, ως συντελεστές στην αδιάκοπη ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων στο έδαφος, αλλά και συνεισφέροντας σε διεργασίες, όπως η γονιμοποίηση με γύρη (επικονίαση) και η διασπορά των σπόρων των φυτών. Πολλά ασπόνδυλα συντελούν στη διατήρηση της παραγωγικότητας του εδάφους, αποικοδομώντας τη νεκρή οργανική ύλη και αποδίδοντας στο έδαφος τα θρεπτικά συστατικά, ενώ άλλα αερίζουν το έδαφος μέσω της ανασκαπτικής τους δραστηριότητας, φέρνοντας στην επιφάνεια τα βαθύτερα και πλουσιότερα σε συστατικά στρώματά του. Ορισμένα είδη πάλι είναι απαραίτητα για την επικονίαση μεγάλου αριθμού φυτών, ή για την καταπολέμηση των πληθυσμών άλλων παθογόνων ή επιβλαβών οργανισμών. Δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυρισθεί κανείς ότι, χωρίς τα ασπόνδυλα ο κόσμος μας θα ήταν πολύ φτωχός και τα οικοσυστήματα θα κατέρρεαν.
Αν και γνωστός, ωστόσο, ο ρόλος και η σπουδαιότητα των ασπόνδυλων για τη διατήρηση των οικοσυστημάτων, ελάχιστες ομάδες έχουν μελετηθεί επαρκώς σε επίπεδο είδους, ενώ τα περισσότερα είδη δεν έχουν καν προσδιορισθεί και παραμένει άγνωστος ο αριθμός των ειδών που έχουν ήδη εξαφανισθεί χωρίς να το γνωρίζουμε! Επίσης, παρά τη σημασία τους για τη διατήρηση των οικοσυστημάτων, τα ασπόνδυλα αντιμετωπίζουν πολλές και ποικίλες απειλές. Η καταστροφή και αλλοίωση των ενδιαιτημάτων τους, η εκτεταμένη χρήση αγροχημικών, η ρύπανση των υδάτων από αστικά λύματα και βιομηχανικά απόβλητα, η υπεραλίευση, οι πυρκαγιές, η εξαφάνιση άλλων ειδών χλωρίδας και πανίδας, είναι μερικές μόνο από αυτές.
Ορισμένα από τα απειλούμενα είδη ασπόνδυλων που απαντούν στην Ελλάδα είναι τα κολεόπτερα Buprestis splendens, Rosalia alpina, Lucanus cervus, Cerambyx cerdo και Osmoderma eremita, τα οποία απειλούνται από την καταστροφή και μη αειφορική διαχείριση των δασών, τα οδοντόγναθα (λιβελλούλες) Stylurus flavipes και Lindenia tetraphylla που κινδυνεύουν από τη ρύπανση των ποταμών και των λιμνών, το κόκκινο κοράλλι Corallium rubrum και η πίνα Pinna nobilis τα οποία απειλούνται από την υπερσυλλογή.
