Επιστημονικό όνομα: Testudo marginata
Περιγραφή
Η κρασπεδοχελώνα συγκαταλέγεται στα πιο πρωτόγονα ερπετά του Πλανήτη. Ενδημικό είδος της Ελλάδας, ήταν γνωστή από την αρχαιότητα και αποτελούσε ένα από πιο αντιπροσωπευτικά ζώα της ελληνικής πανίδας, όπως δείχνει και η απεικόνισή της στα περίφημα αργυρά νομίσματα της Αίγινας, η κοπή των οποίων διήρκησε από το 570 έως το 445 π.Χ.
Στην Ελλάδα, απαντούν δύο ακόμη είδη χερσαίων χελωνών, η μεσογειακή χελώνα ή ονυχοχελώνα (Testudo hermanni) και η ελληνική χελώνα (Testudo graeca), από τα οποία η κρασπεδοχελώνα διαφέρει αρκετά. Είναι μεγαλύτερη σε μέγεθος, με μήκος που μπορεί να φθάσει και τα 42 εκατοστά, έχει επίμηκες σχήμα και έντονα σκούρο, σχεδόν μαύρο χρώμα. Το μακρόστενο σχήμα της τη βοηθά να κινείται σε στενά περάσματα ανάμεσα από πέτρες, αλλά και να επανέρχεται εύκολα σε περίπτωση που αναποδογυρίσει. Το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμά της, ωστόσο, είναι οι προτεταμένες πίσω περιφερειακές πλάκες οι οποίες στα αρσενικά άτομα είναι πολύ πιο έντονες. Η διάρκεια ζωής της μπορεί να φθάσει τα 100 έτη.
Προτιμά ως ενδιαίτημα τη χαμηλή μεσογειακή θαμνώδη βλάστηση ή τα φρύγανα. Έχει, ωστόσο, την ικανότητα να επιβιώνει ακόμη και στις πιο δύσκολες κλιματικές συνθήκες και σε ενδιαιτήματα πολύ ξηρά και φτωχά σε βλάστηση, όπως είναι οι αμμόλοφοι δίπλα στη θάλασσα, τα πετρώδη και βραχώδη βουνά με μικρά ξέφωτα κ.ά. Η κρασπεδοχελώνα τρέφεται με ποικιλία φυτικών υλικών (πόες, φύλλα, καρποί) που μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με την εποχή και το είδος του ενδιαιτήματος. Κύριο ρόλο στην επιλογή της τροφής της παίζει η όσφρηση,·δεν τρώει τίποτε εάν δεν το μυρίσει πρώτα.
Όταν η θερμοκρασία του περιβάλλοντος πέφτει κάτω από 15 - 10oC, η κρασπεδοχελώνα εισέρχεται σε ένα στάδιο αδράνειας που συνήθως αποκαλείται χειμερία νάρκη. Η κρασπεδοχελώνα αδρανοποιείται, επίσης, κατά τις ημέρες του θερινού καύσωνα, καταφεύγοντας σε δροσερές κρυψώνες κάτω από πυκνούς θάμνους ή και υπογείως.
Φαίνεται να έχει μεγαλύτερη αντοχή στην έλλειψη νερού ή μεγαλύτερη ικανότητα διατήρησης του νερού στο σώμα της, σε σύγκριση με τις άλλες δύο χερσαίες χελώνες του γένους Testudo. Αυτή η ικανότητα αποτελεί ενδεχομένως προσαρμογή στις ιδιαίτερα ξηρές περιοχές.
Η αναπαραγωγική δραστηριότητα της κρασπεδοχελώνας αρχίζει την άνοιξη. Εντυπωσιακοί είναι οι ήχοι που προκαλούνται από τα χτυπήματα των κελυφών των αρσενικών όταν μάχονται για τον χώρο τους, αλλά και οι χαρακτηριστικές φωνές που βγάζουν κατά το ζευγάρωμα. Τα θηλυκά άτομα ωριμάζουν αναπαραγωγικά έπειτα από την ηλικία των 15 ετών, σε ορισμένες περιπτώσεις και μετά από τα είκοσι. Οι χερσαίες χελώνες γεννούν αβγά. Η περίοδος της ωοτοκίας ξεκινά τον Απρίλιο και τελειώνει στα μέσα του Ιουνίου. Στο διάστημα αυτό, τα θηλυκά άτομα σκάβουν με τα πίσω πόδια έως 3 φωλιές, βάθους περίπου 15 εκατοστών, σε υγρό και μαλακό έδαφος, εναποθέτουν τα αβγά (2 - 10) και στη συνέχεια τα σκεπάζουν προσεκτικά, εξαφανίζοντας κάθε ίχνος.
Η διάρκεια της περιόδου επώασης ποικίλλει, ξεπερνώντας συχνά τους 3 μήνες και εξαρτάται κυρίως από τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος, η οποία είναι δυνατόν να καθορίζει ακόμη και το φύλο των εμβρύων. Τα μικρά, τα οποία όταν βγαίνουν από το αβγό τους έχουν μήκος περίπου 4 εκατοστά, είναι πολύ ευαίσθητα και απαιτητικά ως προς τη διατροφή τους και μόνο στη φύση μπορούν να αναπτυχθούν φυσιολογικά και να φθάσουν σε μεγάλο μέγεθος.
Έως σχετικά πρόσφατα (δεκαετία του 1970), σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας, απαντούσε πραγματικά μεγάλος αριθμός χελωνών, φαινόμενο μοναδικό, όχι μόνο για τη Μεσόγειο, αλλά και για ολόκληρη την Ευρώπη. Καθώς ξένοι ερευνητές και περιηγητές επισκέπτονταν τη χώρα μας, οι χελώνες αναφέρονταν συχνά σε διάφορους τουριστικούς οδηγούς ως αξιοθέατο. Σήμερα, οι πληθυσμοί της κρασπεδοχελώνας έχουν υποστεί μείωση, κυρίως εξαιτίας της ανάπτυξης του τουρισμού σε περιοχές που αποτελούσαν ενδιαίτημα για το είδος. Επιπλέον, η παράνομη συλλογή ατόμων του είδους με σκοπό τη λαθρεμπορία ή τον εμπλουτισμό συλλογών έχει οδηγήσει στον αφανισμό μεγάλου τμήματος του πληθυσμού της κρασπεδοχελώνας. Τέλος, απειλή για το είδος αποτελούν οι πυρκαγιές, καθώς οι χελώνες είναι πολύ δύσκολο να διαφύγουν από τις εστίες της φωτιάς, εξαιτίας της μικρής κινητικότητας που παρουσιάζουν.
Εξάπλωση
Η κρασπεδοχελώνα αποτελεί ενδημικό είδος της Ελλάδας. Μόνο στη Νότια Αλβανία, πολύ κοντά στα ελληνικά σύνορα, απαντά μια μικρή αποικία του είδους. Επίσης, έχει βρεθεί και στη Σαρδηνία (Ιταλία), αλλά εικάζεται ότι πρόκειται για πληθυσμό που έχει εισαχθεί από την Ελλάδα, το 1942, από Γερμανούς στρατιώτες.
Στην Ελλάδα, απαντά σε ολόκληρη σχεδόν την ηπειρωτική Ελλάδα, εκτός από τη Θράκη, την Ανατολική Μακεδονία και τμήμα της Κεντρικής Μακεδονίας. Έχει βρεθεί, επίσης, σε αρκετά νησιά του Αιγαίου, όπως στον Αργοσαρωνικό Κόλπο, στις Σποράδες και στις Κυκλάδες.
Καθεστώς προστασίας
Η κρασπεδοχελώνα προστατεύεται από την ελληνική, ευρωπαϊκή και διεθνή νομοθεσία. Συγκεκριμένα, προστατεύεται σύμφωνα με το Π.Δ. 67/81 της Ελλάδας, τη Σύμβαση της Βέρνης για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης (1979) και τη Σύμβαση της Ουάσιγκτον για το διεθνές εμπόριο των απειλούμενων ειδών άγριας πανίδας και χλωρίδας (CITES, 1973). Επίσης, περιλαμβάνεται στα Παραρτήματα της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.
